ایران در برابر کریدور زنگزور: اتصال آری، تغییر ژئوپلیتیک هرگز

جمهوری اسلامی ایران بار دیگر مخالفت قاطع خود را با طرح‌ها و تحرکاتی که به تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه زنگزور منجر شود، اعلام کرد. مقامات کشور تأکید کرده‌اند که هرگونه ایجاد دالان یا مسیر عبوری که تمامیت ارضی کشورهای منطقه را تهدید کند، از نظر تهران مردود است. این موضع‌گیری در ادامه سیاست اصولی ایران در حمایت از ثبات منطقه‌ای و احترام به مرزهای بین‌المللی صورت می‌گیرد و پیامی روشن به بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای درخصوص حساسیت ایران نسبت به تحولات قفقاز جنوبی است.

ایران: با هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه زنگزور مخالفیم

در پی اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، که در آن از ایران خواسته بود با پروژه “کریدور زنگزور” همراهی کند، یک مقام ارشد وزارت امور خارجه ایران با قاطعیت موضع تهران را در مخالفت با هرگونه تغییر در مرزها و ژئوپلیتیک منطقه قفقاز اعلام کرد. این واکنش سریع و صریح، بار دیگر خطوط قرمز استراتژیک ایران در این منطقه پر تنش را به نمایش گذاشت و بر پیچیدگی‌های موازنه قدرت میان بازیگران منطقه‌ای تاکید کرد. موضع ایران بر یک اصل کلیدی استوار است: حمایت از اتصال و همکاری اقتصادی، اما مخالفت شدید با پروژه‌هایی که به قیمت حذف دیگران یا تغییر نقشه استراتژیک منطقه تمام شود.

کریدور زنگزور چیست و چرا برای ایران یک خط قرمز است؟

برای درک عمق موضع گیری ایران، ابتدا باید ماهیت مناقشه برانگیز کریدور زنگزور را شناخت. این پروژه که پس از جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ به عنوان یکی از بندهای توافق آتش بس مطرح شد، قرار است خاک اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق استان سیونیک در جنوب ارمنستان، به جمهوری خودمختار نخجوان متصل کند. در نگاه اول، این یک مسیر ترانزیتی ساده به نظر می رسد، اما اختلاف بر سر تفسیر کلمه “کریدور” است.

جمهوری آذربایجان و متحدش ترکیه، تفسیری فراتر از یک جاده ترانزیتی معمولی دارند. آنها به دنبال ایجاد یک مسیر با حق حاکمیت محدود برای ارمنستان هستند؛ مسیری که بدون پست‌های بازرسی و گمرک ارمنستان باشد و امنیت آن توسط نیروهای دیگری (مانند روسیه) تامین شود. چنین تفسیری به معنای ایجاد یک دالان فراسرزمینی است که عملا حاکمیت ارمنستان بر بخشی از خاک خود را نقض می‌کند.

اینجاست که خط قرمز استراتژیک ایران پررنگ می‌شود. اجرای چنین پروژه‌ای دو پیامد فاجعه بار برای امنیت ملی و منافع اقتصادی ایران دارد:

۱. قطع مرز با ارمنستان: این کریدور عملا مرز تاریخی و استراتژیک ایران با ارمنستان را قطع یا به شدت تضعیف می‌کند. این مرز، تنها راه ارتباطی مستقیم ایران با ارمنستان و یکی از مسیرهای کلیدی برای دسترسی به حوزه قفقاز، دریای سیاه و اروپاست که جمهوری آذربایجان و ترکیه را دور می‌زند. از دست دادن این مرز به معنای از دست دادن یک اهرم فشار مهم و محصور شدن ژئوپلیتیک ایران از سمت شمال غرب است.

۲. تغییر ژئوپلیتیک منطقه: ایجاد یک مسیر یکپارچه ترکی-آذری، موازنه قدرت را به شدت به نفع محور آنکارا-باکو تغییر می‌دهد و می‌تواند به تحقق رویای “پان ترکیستی” برای ایجاد یک دنیای ترک متصل از استانبول تا آسیای مرکزی کمک کند. این امر ایران را در یک موقعیت آسیب‌پذیر استراتژیک قرار می‌دهد.

دیپلماسی ایران: شفاف سازی مفاهیم برای جلوگیری از سوء تفاهم

معاون وزیر امور خارجه ایران در سخنان خود، با ظرافت دیپلماتیک اما با قاطعیت، بر همین نکات تاکید کرد. او توضیح داد که نگرانی اصلی ایران، جلوگیری از سوء برداشت از مفاهیمی مانند “اتصال” و “ترانزیت” است. به همین دلیل، ایران به طور مداوم بر موضع خود مبنی بر “اتصال، نه قطع ارتباط” پافشاری می‌کند.

او با اشاره به حضور دبیر شورای امنیت ارمنستان در “مجمع گفتگوی تهران”، توضیح داد که ایران از طرح‌های جایگزین مانند پروژه “چهارراه صلح” ارمنستان که مبتنی بر همکاری و احترام به حاکمیت ملی است، استقبال می‌کند. پیام ایران روشن است: هر ایده‌ای برای اتصال منطقه‌ای باید فراگیر باشد و منجر به حذف یا انزوای هیچ کشوری نشود. وقتی ایران از “چهارراه” صحبت می‌کند، منظور مسیری است که همه بتوانند از آن استفاده کنند، اما “کریدور” زنگزور در تفسیر فعلی آن، به معنای قطع دسترسی ایران و ارمنستان است.

این مقام ایرانی به درستی اشاره کرد که هر پروژه‌ای که چشم‌انداز ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک منطقه را که دهه‌هاست پابرجا بوده، تغییر دهد، به صلاح هیچ یک از کشورهای منطقه نیست. او بدون آنکه مستقیما باکو را متهم کند، تاکید کرد که باید یک “درک متقابل” و “راه حل مورد پذیرش دو طرف” پیدا شود که در آن، “حقوق بین‌الملل و حاکمیت کشورهای منطقه، از جمله ارمنستان” به طور کامل رعایت شود.

نتیجه گیری: اتصال فراگیر یا رقابت ژئوپلیتیک؟

موضع گیری ایران در برابر کریدور زنگزور، یک پیام واضح برای تمام بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. تهران مخالف توسعه اقتصادی و ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی نیست، بلکه با هرگونه اقدامی که تحت پوشش توسعه اقتصادی، اهداف ژئوپلیتیک خاصی را دنبال کند و به قیمت زیر پا گذاشتن حاکمیت ملی همسایگان و به خطر انداختن امنیت ملی ایران تمام شود، به شدت مقابله خواهد کرد. ایران به دنبال یک مدل همکاری مبتنی بر احترام متقابل و بازی برد-برد است، مدلی که در آن همه کشورها از مزایای اتصال بهره‌مند شوند، نه اینکه یک یا دو کشور به دنبال حذف دیگران از نقشه ترانزیتی و استراتژیک منطقه باشند. آینده قفقاز جنوبی اکنون به این پرسش گره خورده است: آیا منطقه به سمت یک اتصال فراگیر و صلح‌آمیز حرکت خواهد کرد یا شاهد تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیک بر سر مسیرها و کریدورها خواهد بود؟ پاسخ ایران به این پرسش کاملا شفاف است.